La lengua de los cuentos

Durante el siglo XIX y principios del siglo XX, teólogos, filósofos y filólogos se lanzaron a una carrera para conocer el lenguaje original del Paraíso. Ahora nos puede parecer un trabajo absurdo y equivocado, pero en su momento esas investigaciones condicionaron el conocimiento que se tenía del mundo.

En los primeros días de la LOGSE, en los años 90, convencimos a muchas familias de la necesidad de una educación en la lengua materna del niño. Mediante esa iniciativa, muchos hijos de la Galicia rural y marinera fueron escolarizados en su idioma propio. Y, de esa forma, la lengua gallega entró por fin en la escuela, en el paraíso de la enseñanza. Pero ahora, a comienzos de un nuevo siglo, algunos ya no quieren saber nada de la lengua materna de los niños, si es el castellano... Han decidido que esa idea es inservible y anticuada. Pues quieren que aceptemos de una vez por todas que es Galicia -su Galicia- quien tiene todos los derechos, y no los ciudadanos que nacen y viven en esta tierra.

Por suerte, Contomundi sabe que los cuentos del mundo, al igual que las lenguas, no se odian entre sí. Son el fruto de una tradición ancestral y de los contactos entre las gentes de las diversas culturas.

En cierta medida, los cuentos populares forman parte de una literatura de resistencia...

A boneca de Burkina Faso

Cando Berta López, unha mestra de 6º, trouxo unha boneca para a exposición africana de Contomundi, notamos que era un xoguete especial. Ela mesma nos avisou, e por iso decidimos que debería estar no interior da aula. Tamén dixo que procedía dun país chamado Burkina Faso, un lugar no camiño da cidade de Tombuctú, a porta do deserto do Sahara.

No mapamundi da clase buscamos o nome de Burkina Faso, e as súas letras resultaron misteriosas... ¿Que habería alí? ¿Como vivirían as súas xentes? Eses días tiñamos na clase un libro apropiado para esas preguntas: Tam-tam colores, de Caroline Desnoëttes, publicado no ano 2007 pola editorial Edelvives. As ilustracións de Isabelle Hartmann, que combinan fotos e debuxos coloreados, sorprenderon aos ollos dos nenos. Case parecían máxicas. Entón, o libro contou o seguinte:

"... Había alí unha nena, vestida cun pano de raias azuis, que acababa de poñer no chan, aos seus pés, unha gran vasilla de barro. Outras mulleres, moi dereitas, tamén con cacharros de barro na cabeza, descendían polos outeiros dos arredores, en fila india. Viñan ao mercado desde moi lonxe para vender. Semellaban unha ringleira de formigas sobre a herba verde..."

As exposicións de Contomundi

Cando a mediados de febreiro empezamos esta aventura chamada Contomundi, enviamos unha nota informativa ás familias. Entre outras cousas, e despois de comentar que sería unha experiencia de animación á lectoescritura, diciamos tamén o seguinte:

"... primeiro viaxaremos desde Galicia e España ata Irlanda. E así coñeceremos o noso continente: a vella Europa. Despois chegaremos a América, que como sabedes é moi grande. Desde alí cruzaremos o océano Pacífico para saber de Oceanía e das súas illas de coral. A seguinte parada será en Asia, un continente cheo de culturas moi antigas. Ao final, creo que entraremos en África polo sur, para regresar a casa despois de descubrir os misterios dese continente.

Nas aulas, escoitaremos contos do noso mundo, e despois leremos esas historias tamén na casa... En cada continente, cos relatos que xa temos preparados, pediremos aos nenos e nenas que aporten obxectos deses lugares, sempre que sexa posible: ... fotos, postais, libros, recordos de viaxe, moedas e selos, adornos doutros países, etc."

 A reacción das familias resultou sorprendente, pola súa emotividade e gran colaboración. E na escola, aos poucos días, descubrimos diferentes roupas e vestidos, libros escritos na lingua chinesa, xogos populares e tradicionais, gorros e pulseiras, instrumentos musicais, un pano de seda coa imaxe de Buda, fotos e obxectos de artesanía, animais de algodón e de madeira, traballos dos propios nenos e nenas... Incluso recollimos un marabilloso atrapa-soños xigante, do pobo sioux das pradeiras do norte de América. E tamén recibimos o cranio e o peteiro dun pelícano, atopado hai anos nun lago de África.

Cada exposición alimentou a imaxinación dos nenos e das nenas. Creo que Contomundi foi unha verdadeira viaxe, aínda que por desgraza sempre estivemos no lugar de Carcabelos, na parroquia de Almeiras, preto do Burgo, no concello coruñés de Culleredo...

Las reformas y la escuela

Ya no recuerdo el número de reformas educativas que han surgido en los últimos veinte años. Creo que con ellas la publicidad ha penetrado en la escuela. Algunos insinúan que también la propaganda. Pero las reformas educativas implantadas han olvidado un pequeño detalle. Como nos explicaron John Nisbet y Jane Shucksmith en su libro Estrategias de aprendizaje, cada nueva generación de maestros siente la necesidad de descubrir el Mediterráneo. Y al final, entre tantas reformas e innovaciones, la confusión del profesorado ha crecido mucho durante todo este tiempo...

El libro citado fue editado en los lejanos días de 1987 por la editorial Santillana. A pesar de los años transcurridos, aún mantiene su vigencia. La imagen, tan oportuna y sugerente, es del Prrofesor Potâchov de Moldavia.

O conto, un texto infinito

A eterna Scherezade d'As mil e unha noites, a imaxe da avoa mítica contadora de contos, tratou e cativou non só a un monarca que estaba psiquicamente enfermo. Atendeu tamén a todos os seus oíntes, máis tarde aos seus lectores, e agora, con outras funcións, deleita aos espectadores do cine e da televisión e aos usuarios de Internet. Porque incluso nas novas tecnoloxías Scherezade atopa ao seu novo público.

Por esa razón, o investigador e escritor Antonio R. Almodóvar afirmou con claridade que o conto popular constitúe, sen ningunha dúbida, o modelo máis perfecto inventado pola humanidade para conseguir un texto infinito, un texto que diga e que explique todo, en cada tempo e en calquera circunstancia.

Esta versión do relato Os tres porquiños, unha animación realizada por Andrei Sokolov (2002), é un bo exemplo das infinitas posibilidades que aínda nos ofrece o conto popular. O relato orixinal foi recollido polo escritor e recompilador inglés Joseph Jacobs (1854-1916).