30 oct 2009

Los hermanos Grimm reblogueados

Un grupo de bloggers, compañeros en este oficio, imaginó hace varios días unas versiones nuevas para algunos de los cuentos recogidos por los hermanos Grimm. Así, como si fueran los modernos descendientes de Wilhem y de Jacob, se pusieron a inventar y a escribir y a soñar. Entonces, en unos pocos días, surgieron de sus mentes creativas unas historias algo más tecnológicas, más influenciadas por la web 2.0, pero con ciertos personajes populares ya conocidos.

Aquí están reunidos cinco de esos nuevos cuentos, donde aparecen, aunque con otras características: Caperucita la Roja, Blancanieves y sus queridos enanitos, la Bella Durmiente de aquel bosque lejano, Rapuncel y su larga melena, Hansel y también la mismísima Gretel. Claro que algunos nombres también han cambiado para adaptarse a estos tiempos…

-Caperucita 2.0, de Juanjo Muñoz

-Blancanieves 2.0 y los 7 microbloggers, de Gregorio Toribio

-La bella ausente 2.0, de Antonio González

-Rapunzel 2.0, de Luisa M. Palacios

-Hacksel y Geektel, de Juan R. Barranco

Cartel Storytelling, de Julie Paschkis

28 oct 2009

Propp y el mecano del cuento

Un antropólogo y folclorista ruso llamado Vladimir Propp, en la década de 1930, durante los primeros fríos de la Revolución Rusa, definió los relatos maravillosos y de encantamiento como los cuentos en el sentido más amplio de la palabra. Eran los verdaderos cuentos. Así, demostró que existía una tendencia a la uniformidad en este tipo de narraciones, independientemente de su lugar de origen, como si todos los cuentos procediesen de una misma fuente.

A partir de otros investigadores anteriores, Propp descubrió un grupo de elementos constantes y constituyentes, a los que llamó funciones, que caracterizaban la estructura más general de los cuentos maravillosos. En su análisis, Propp distinguió 31 funciones estructurales; y expresó que el cuento maravilloso o de encantamiento es un relato que encierra, de algún modo, al menos una parte de esas funciones.

Las funciones de Propp

Ante nuestros ojos, las funciones presentan al cuento como un mecano, ese juego de construcción mecánica. Hay determinados temas, algunas piezas fijas, más o menos desensambladas a partir de las cuales el niño, como un cuentista, puede hacer un nuevo cuento. Claro que también intervienen la imaginación y la memoria, otros dos elementos con una fuerza narrativa considerable.

Una interpretación de este mecano aparece citado en nuestros accesorios mágicos para escribir en la escuela. Espero poder comentarlo en otro momento, pero ahora prefiero hablar del genial Jorge Luis Borges. En la mayoría de sus cuentos, el escritor argentino utilizó un esquema narrativo que tiene su origen en las mismas ideas de Propp. El personaje central de cada uno de sus relatos atraviesa, en su caso, varias etapas: una desgracia inicial; un viaje; en su camino encuentra ambientes negativos, empobrecedores, encierros; y al final, el protagonista alcanza una experiencia que cambia su identidad.

En la escuela se puede usar este juego para inventar historias, pero no debería llevarse demasiado lejos. No hay que olvidar nunca que lo propio de los cuentos es permitir que el lenguaje exprese de alguna manera su libertad a través de sus límites.

18 oct 2009

A cidade paraíso

Alguén podería crer que esta cidade saíu dun libro de Italo Calvino. Pero non é así. Na súa obra, o escritor italiano falou de cidades invisibles con nome de muller, e os seus relatos son máis curtos e poéticos. A cidade paraíso, en realidade, é un conto tradicional do norte de África, neste caso de Marrocos. Non podo afirmar se Calvino coñecía ou non esta historia, aínda que é posible, pois escribiu varios libros de contos populares.

Alguien podría creer que esta ciudad salió de un libro de Italo Calvino. Pero no es así. En su obra, el escritor italiano habló de ciudades invisibles con nombre de mujer, y sus relatos son más cortos y poéticos. La ciudad paraíso, en realidad, es un cuento tradicional del norte de África, en este caso de Marruecos. No puedo afirmar si Calvino conocía o no esta historia, aunque es posible, pues escribió varios libros de cuentos populares.

15 oct 2009

Cuentos, leyendas y mitos en la escuela actual

El cuento popular se distingue de la leyenda, que trata de acontecimientos considerados verídicos en otro tiempo, y que recuerda hechos de un pasado más o menos reciente. Pero también se diferencia del mito, que está protagonizado por personajes pertenecientes a una época antigua muy anterior, y que trata de ofrecer una explicación del mundo.

Las tres clases de relatos son creaciones genuinas, con funciones y finalidades propias: una función encaminada a la integración en una determinada cultura; una función mágica y espiritual; una función con aspectos lúdicos e imaginativos; y una función educativa, que también comprende el aprendizaje de una lengua concreta.

Las historias que nos cuentan están enraizadas en las tradiciones de todos los pueblos, y son intemporales, como sugiere Howard Gardner para la educación. No hay motivos para dejarlas a un lado como si fuesen materiales inservibles. La televisión y el cine ya han demostrado, en muchas ocasiones, que se llevan muy bien con las nuevas tecnologías.

Hasta hace poco tiempo, la producción de cuentos, leyendas y mitos como contenidos digitales multimedia exigía un equipo técnico complejo. Pero ahora podemos hacer esta clase de creaciones sólo con un navegador web. Este hecho ha modificado algunas de las características originales del digital storytelling, basadas casi exclusivamente en el uso del vídeo, para adaptarse a estas nuevas formas de la narrativa digital. Estas ideas emergentes defienden la creación de historias a partir de las aplicaciones de la Web 2.0, con texto, imágenes, audio y/o vídeo. Para realizar en las aulas estos relatos más interactivos, en algunos sitios de Internet ofrecen ya más de 70 herramientas.

En este blog no habrá una lista tan extensa (ver aquí). Nuestro ámbito de actuación es, sobre todo, la educación primaria. Por eso, es preferible relacionar estas actividades con el aprendizaje de la lengua escrita, de la lectoescritura, que abarca toda esa etapa educativa como mínimo. Además, igual que defendió el maestro Gianni Rodari, creo que todavía es necesaria en la escuela una gramática para inventar historias. Aunque ahora esa gramática deberá ser digital para adaptarse a las nuevas tecnologías, y así sobrevivir muchos, muchos años más…

Tipo de relato

CUENTO

LEYENDA

MITO

Fórmulas de inicio y final

Normalmente

Ninguna

Ninguna

Opinión/Creencia

Ficción

Hecho

Hecho

Situación

Eterno

En algún tiempo y lugar

En algún tiempo y lugar

Temporalidad

En algún tiempo

Pasado reciente

Pasado remoto

Lugar y espacio

En algún lugar

Mundo como el de hoy, más antiguo

Otro mundo

Actitud (Disposición)

Secular

Sagrado y secular

Sagrado

Carácter principal

Humano o no humano

Humano

No humano

NARRATIVA
DIGITAL
Textos diversos, imágenes, vídeo, voz, música, sonidos, etc.

Nasrudín e o ovo Horace Ode 1.1 Hades and Persephone

Aplicación de muestra:
Tar Heel Reader

Nasrudín e o ovo
[gallego]

Horace Ode 1.1 [latín]

Hades and Persephone
[inglés]

Más aplicaciones y ejemplos

A Cinderela
[portugués]
Myebook

La leyenda de Delphinus [castellano] Pixton

Dédalo e Ícaro
[castellano]
Blip.tv

13 oct 2009

¿Cómo surgieron los árboles?

Cuento popular | Nueva Zelanda

Al principio, el Padre Cielo y la Madre Tierra estaban cerca, muy cerca el uno de la otra, abrazados con gran, gran fuerza. Estaban tan cerca y tan fuertemente abrazados que sus hijos, que vivían entre ambos, apenas podían respirar. Desesperados, éstos se retorcieron, empujaron, presionaron y lucharon hasta que consiguieron que el cielo se despegase de la tierra y se alejase, elevándose hacia lo alto, arriba, muy arriba.

Desde allí, el cielo miró hacia abajo y vio a su esposa, la tierra, libre, hermosa, marrón y suave… pero tan vacía y sola que se sintió avergonzado por haberla dejado atrás, totalmente desnuda.

De modo que le confeccionó unos adornos mezclando luz y polvo, los enrolló para crear troncos y ramas y los curvó para dar lugar a hojas y flores. Combinó el marrón con el rojo y el gris con el verde; algunas de sus creaciones se volvían rosas al florecer, otras eran plateadas y tenían forma de estrella, y otras poseían bayas de un negro azulado o frutos dorados. Distribuyó aquellas exquisitas joyas por toda la superficie de la tierra.

 

El cielo se sintió feliz y orgulloso al mirar hacia abajo.

La tierra se sintió feliz y orgullosa de sus joyas.

Los adornos se sintieron orgullosos y felices de decorar el suelo. Hundieron sus troncos en la tierra y elevaron sus ramas hacia el cielo. Y así, erguidos, han permanecido hasta nuestros días.

Y fue así, según cuentan, como surgieron los árboles.

Presentación, con SlideFlickr: The Secret Life of Trees.
Música: Siempre adelante, de Carlos Saura; música libre en nomag.

12 oct 2009

A importancia dos contos

[Os relatos do mundo]
[Digital storytelling: contar na escola]

Hai tempo, noutro lugar, alguén definiu ao ser humano como un animal sen plumas que conta contos. E unha industria actual, a fábrica de soños que é o cine, utiliza moitos motivos que lle son propios e lle pertencen: o enfrontamento entre o heroe e o monstro, as figuras e imaxes arquetípicas (a doncela, o bosque), as loitas de iniciación, etc. Por iso, non está de máis que lembremos o que outros dixeron sobre a importancia dos contos e os seus mundos imaxinarios. Así…

De Howard Gardner, psicólogo e profesor: “Necesitamos unha educación que estea profundamente enraizada en dúas consideracións aparentemente contrarias pero, no fondo, complementarias: o que se sabe da condición humana nos seus aspectos intemporais, e o que se sabe das presións, os retos e as oportunidades do panorama contemporáneo (e vindeiro)”.

De Italo Calvino, escritor: “Os contos conteñen De Ilustrarteunha explicación xeral do mundo, onde caben todo o mal e todo o ben, e onde se atopa sempre a senda para romper cos máis terribles feitizos”.

De Mircea Eliade, filósofo: “O conto recolle e prolonga a iniciación ao nivel do imaxinario. Se constitúe unha diversión ou unha evasión, é unicamente para a conciencia banalizada e, especialmente, para a conciencia do home moderno; na psique profunda, os escenarios iniciáticos conservan a súa importancia e continúan transmitindo a súa mensaxe, operando mutacións”.

De Antonio Rodríguez Almodóvar, profesor, escritor e investigador: “O conto popular constitúe, sen ningunha dúbida, o modelo máis perfecto inventado pola humanidade para conseguir un texto infinito, un texto que diga e explique todo, en cada tempo e en calquera circunstancia”.

De Howard Gardner, outra vez: “[…] se queremos que os estudantes cheguen a aprender, dominar e aplicar algo con criterio, debemos procurar envolver ese algo nun contexto que faga intervir as emocións. E á inversa: o máis seguro é que as experiencias desprovistas dun impacto emocional terán pouco atractivo e esqueceranse pronto, sen deixar nin unha simple representación mental”.

De Gianni Rodari, escritor e pedagogo: “[…] o imperfecto, fillo lexítimo do érase unha vez que dá o sinal de saída aos contos, é un presente especial, un tempo inventado, un verbo para xogar”.

Os contos populares, no seu conxunto, son un bo xeito de De Ilustrarte aproximarse ás raíces culturais do mundo. Son historias que deixan pequenas mensaxes no ambiente, que abren a nosa mirada aos outros mundos que hai neste, que nos ofrecen a memoria doutras xentes e outros pobos.

Para os nenos e as nenas deste tempo, o século XXI, o conto continúa sendo un instrumento emocional e máxico nos seus anos de escola. É un recurso claramente socializador, que dispón dunha chave especial para abrir a porta da lectura, e incluso da convivencia e da tolerancia. Pero aínda ten outras capacidades. Tamén é capaz de activar a aprendizaxe da lingua escrita, agora mediante o xogo coa nova narrativa dixital.

En definitiva, e como pensa Jason Ohler, é difícil saber que clase de tecnoloxías agárdannos no futuro. A pesar de todo, seguro que descubriremos a maneira de seguir contando historias coa súa axuda…

11 oct 2009

Las imágenes de la historia

En Flickr puedes encontrar casi cualquier fotografía o imagen que necesites, por ejemplo, para tu próximo relato digital. Es tan grande su importancia, que a su alrededor han ido surgiendo pequeñas aplicaciones con características muy interesantes. Es el caso de SlideFlickr, que, con o sin registro, nos permite hacer buenas presentaciones.

Hay que buscar en Flickr un grupo con el tema que deseamos, decidir si con algún tag se concreta más la búsqueda, y examinar el resultado final. Si nos sirve, pegamos la dirección en SlideFlickr, examinamos las opciones y nos ponemos a crear la presentación.

En este caso, después de algunos intentos, busqué mediante fairy tales y hallé un grupo que reúne fotos relacionadas con el mundo de los hermanos Grimm. Pero tenían más de 700 imágenes, así que me quedé únicamente con las ilustraciones. Podéis verlas aquí: Grimm’s Fairy Tales.

9 oct 2009

Animated Book, de Classtools.net

Animated Book o Virtual Book es una herramienta para hacer libros virtuales o digitales. Su apariencia es muy sencilla, casi minimalista, pues sólo permite el texto sin adornos, y no admite ni fotografías ni dibujos. Los trabajos creados se pueden guardar en el ordenador, y también incrustar en una página web o un blog. Para esto último hay varios tamaños posibles. Pero es posible leer el libro en pantalla completa, haciendo click donde se indica.

Un ejemplo:

Click here for full screen version

No hay ni imágenes ni vídeo, pero las nuevas formas de la narrativa digital también se basan en el hipertexto. En todo caso, la definición de digital storytelling aún es objeto de mucho debate. Además, Animated Book surgió para la escuela…

Classtools.net es el sitio que se encarga de esta aplicación, que también ofrece otras en formato flash para los educadores. Esta atención educativa se nota en la variedad de plantillas, algo que hay agradecer a su creador, el profesor Russel Tarr.

De Classtools.net habría que recordar, para terminar, que las apariencias engañan. Por las herramientas que ofrece, ha recibido una importante mención: Nominate Classtools.net to the Educational Tools List 2009!

8 oct 2009

Flickr Related Tag Browser

Al igual que Tag Galaxy, Flickr Related Tag Browser es un buscador de imágenes que proporciona una navegación ágil y divertida. Encuentra las imágenes que buscamos entre las etiquetas que los usuarios de Flickr han dejado. Así que, en los resultados que ofrece, aparecen también las palabras que se relacionan con el objeto de la búsqueda. Todo ese vocabulario se posiciona alrededor de las imágenes halladas, consiguiendo un efecto visual espectacular y sorprendente. Además, con el ratón podemos acercar o alejar la presentación.

Después de buscar "cuento"...

Escribí la palabra cuento y, en castellano e inglés, obtuve el siguiente vocabulario: ilustración, verde, hadas, mujer, retrato, libro, manzana, castillo, princesa, rojo, Alicia, cielo, fantasía, magia, historia, amor, azul, noche, mágico, bosque, dibujo, cuento de hadas… Es decir, imágenes y palabras, que es lo que se necesita para crear un relato digital en el aula.

PicLits, inspiración para escribir

Se trata de una aplicación que, mediante el uso de una imagen, facilita la escritura creativa de pequeños textos narrativos, descriptivos o incluso poéticos. Aunque no podemos subir nuestras propias imágenes, posee una galería bastante completa. Su funcionamiento es rápido y eficaz. Si se tiene el texto ya preparado, se busca la imagen más adecuada, se pulsa y aparecerá en su espacio. Después pinchamos en Freestyle y escribimos, y entonces, a la izquierda, veremos el texto sobre la misma.

PIcLits

Si trabajamos en inglés, el idioma de la aplicación, las posibilidades aumentan mucho. Por eso, en Learn It los creadores han puesto un buen manual de experimentación. Así, en Drag-n-drop podemos ver una colección de nombres, adjetivos, adverbios y verbos. Sólo habrá que pinchar, arrastrar y soltar cada palabra en la foto, y después ordenar para conformar el texto que, previamente, se haya creado. Pero en Learn It hay más ideas que pueden servirte de ayuda.

El registro permite que las creaciones con PicLits puedan guardarse, enviarse por correo electrónico o compartirse en los blogs.

6 oct 2009

Digital storytelling: contar na escola

[Recoméndase ler Os relatos do mundo, pois esta nova entrada é a súa continuación.]

Ao final da Idade Media, a palabra escrita e as artes da escritura pasaron á imprenta e xeraron o libro impreso. Por iso falouse da galaxia Gutemberg, o descubridor europeo da imprenta. Utilizando ese avance, a palabra milenaria dos contos populares foi convertida en signo tipográfico e letra impresa, entre outros escritores, polo francés Charles Perrault e os irmáns alemáns Jacob e Wilhem Grimm. Máis tarde, o folclorista ruso Vladimir Propp caracterizou aos relatos tradicionais. E dixo que existía unha tendencia á uniformidade nese tipo de narracións, con independencia da súa orixe, como se todos os contos procedesen dunha mesma Scherezade.

Así chegamos ao último escenario comunicativo, o da época presente. É unha galaxia lingüística que talvez habería que cualificar como multimedia. Trátase da galaxia do noso tempo, que naceu co cine mudo e coa primeira emisión radiofónica, e que agora está definitivamente inmersa na televisión, no ordenador, nas redes sociais de Internet, no son e na imaxe dixital. Por esa razón, na escola actual teriamos que recoñecer unha evidencia. Na cultura da caza, os nenos xogaban con arcos e frechas. Nunha sociedade da información, deberán xogar coa información

Will Lion

A pesar de que estamos nunha galaxia multimedia e electrónica, a través do conto popular prodúcese un perpetuo retorno ás nosas raíces máis básicas. Descóbrese en moitas narracións audiovisuais, tamén nos xogos para ordenador e as novas consolas. Incluso un famoso director de cine, George Lucas, iniciou cada unha das películas da súa serie futurista Stars Wars xogando cunha antiga expresión:

Hai moito tempo, nunha galaxia moi, moi afastada…

Usando agora as ferramentas narrativas da Web 2.0 (aquí haberá unha selección delas), a escola debe seguir imaxinando historias. Porque na mente infantil os contos funcionan como pequenas fábricas de comprensión. E neste tempo pódese reforzar esa comprensión mediante a interacción que ofrecen as utilidades do digital storytelling ou narrativa dixital. Son eficaces ferramentas para as artes da linguaxe e o xogo coa información, como as que xa presentamos: PhotoPeach, Tar Heel Reader, Tikatok, BombayTV, Tag Galaxy, Bookr pimpampum, Stripgenerator, etc. Pero esta listaxe non está completa, aínda quedan outras aportacións, e seguro que novos e mellores descubrimentos.

Will Lion

Como afirmou o escritor e profesor Gabriel Janer Manila, a cultura xorde, sen dúbida, do xogo, e o neno que xoga é un neno que se transforma. Por tanto, se consideramos á escritura como un xogo especial e reflexivo, a construción de historias na mente, a elaboración e escritura de contos, será unha actividade que incidirá en todos os aspectos da aprendizaxe escolar.

En relación a iso, a escritora Marguerite Duras contou que escribir é unha maneira de construír soños, e que cando escribes transformas a realidade. Actualmente ese cambio parece máis posible, pois temos os recursos creativos de Internet para contar as nosas historias, a través da interactividade e a colaboración.

Contar e compartir a información, esa é a forza da narrativa dixital.

5 oct 2009

Beber en una boca de incendios

Ahora hay más información circulando por el mundo como en ninguna otra época de la historia humana. Antes se divulgaba a través de la prensa, la radio y la televisión. Pero en este momento es en Internet y en sus redes sociales donde se origina un verdadero océano de noticias y de datos. Por ese motivo, se ha insinuado que tratar de conseguir alguna información creíble en estos nuevos medios es como intentar beber una copa en una boca de incendios…

Will Lion

De hecho, esta dificultad se acrecienta en la escuela, donde se pretende favorecer el desarrollo de la comprensión y de la expresión lingüística. El niño necesita ahora de alguna ayuda para organizar, recordar y conectar los hechos que salen de Internet. Precisa controlar esa información que le llega para no fracasar en su aprendizaje. Se pueden buscar caminos novedosos para alcanzar ese objetivo, es evidente. Pero, ¿y si la habilidad de contar historias fuese una buena herramienta?

Hoy se sabe, por ejemplo, que ya a los dos años el 70 por ciento de los niños emplea algún recurso de convención literaria cuando explican una historia: fórmulas de inicio y conclusión, el imperfecto como forma verbal, las relaciones causa-efecto durante las secuencias narrativas. Además, esos estudios también establecen que la adquisición del esquema narrativo se produce en los cuatro o cinco primeros años de vida. Así, Stein y Trabasso especifican que cuando los cuentos están bien organizados y estructurados, los niños, a esas edades, son capaces de:

  • Recordar el orden exacto de los acontecimientos.
  • Inferir las intenciones y los estados internos de los personajes.
  • Diferenciar las causas de las consecuencias.
  • Detectar las inconsistencias en la información.

También está demostrado que a los cinco años los niños ya usan personajes tradicionales en sus juegos narrativos. Y un año después ya dominan muchas de las connotaciones que esos personajes tienen en sus culturas, en los relatos del mundo. Por tanto, aprender a contar una historia es una manera de analizar la información en un contexto narrativo. Es una respuesta a la necesidad de hallar algún sentido en la información que se recibe…

2 oct 2009

Rubaiyat

Omar ibn Ibrahim al-Khayyâm, coñecido como Omar Khayyâm, e que viviu no século XI, está considerado como un dos máis grandes poetas da antiga Persia. Seguidor do sufismo, unha corrente mística do Islam, tamén practicou as matemáticas, a astronomía e a filoloxía, e no seu tempo foi un dos sabios máis celebrados.

Rubaiyat é o plural de rubai, cuarteta, a forma característica da poesía persa, moi empregada nos temas místicos. Ademais, é o título dunha famosa obra de Khayyâm, da que mostramos algúns versos neste libro dixital realizado con Bookr. Para velo máis grande, preme onde pon Read this BOOKR full size!

Esta aplicación é máis usada fóra de España que aquí, pero non sei ben a razón. A pesar de que non ten moitas opcións, como xa comentamos, permite a publicación de traballos na rede con moita rapidez. As imaxes e fotos son de Flickr, que temos que buscar mediante tags ou palabras de referencia. Só temos que preparar o texto e escribilo en cada unha das páxinas que necesitemos. Non garda versións previas nin borradores, aínda que o libro dixital pode retocarse despois da súa publicación. En cambio, permite que usemos os traballos dos demais para que os reciclemos e facer así novas obras.

1 oct 2009

Más sobre el cómic digital

En el anterior post, había eliminado de la lista de aplicaciones 2.0 para comics a Stripgenerator. Esta aplicación usa, sobre todo, el color negro, la línea sencilla y un dibujo casi minimalista. Pero al revisar su web, encontré algunos ejemplos que llamaron mi atención por su utilidad en los blogs de aula. Seguro que si buscáis allí, encontraréis más ideas…

Mensajes para la clase: avisos y comunicados, informaciones, recordatorios, celebraciones, etc.

Untitled

Animación lectora: recomendaciones de libros, fichas de lectura, búsqueda de obras y/o autores, juegos de lectoescritura, etc.

FICHA DE LEITURA DA JULIA

Actividades de aula: para las diferentes áreas de aprendizaje, como adivinanzas, acertijos, resolución de problemas, etc.

Adivina qué es.

También os presento una interesante lista de herramientas para para realizar comics digitales. Agradezco a su autor, Antonio González, que me informase de ella, y que además podéis encontrar en su blog. Por cierto, se trata de la misma persona que nos sorprendió hace poco con una presentación sobre la Web 2.0 que aún está recorriendo la blogosfera. En su momento, ya la mostramos pero en otro sitio. Gracias, Antonio, otra vez…

Related Posts with Thumbnails