O poder das palabras

No século XXI, no tempo da tecnoloxía, o poder da palabra non debe ser subestimado. É certo que agora tratamos con máis datos visuais que en ningún outro momento da nosa historia. A pesar diso, ás veces algo tan sinxelo como a palabra aínda pode causar un gran impacto, mental ou emocional. Esa forza das palabras orixinouse ao mesmo tempo que o imaxinario popular, como ben sabe a psicoloxía, a antropoloxía ou a etnoloxía. De feito, o imaxinario popular constitúe un campo repleto de tesouros simbólicos. Nese simbolismo baséase a forza dalgunhas palabras e expresións marabillosas que teñen un gran significado na nosa memoria colectiva, e incluso na mesma educación. En definitiva, eses termos, considerados tamén como elementos de aprendizaxe lingüística, son un valioso material para inventar historias na escola.

Con estas fórmulas de inicio, os nenos poden empezar creando un título para unha historia, pois se poden nomear as cousas antes de que a realidade exista. Contan que dese xeito naceu o universo: nomeáronse as súas partes e despois apareceu todo. E hai libros enteiros que semellan o desenvolvemento dun bo título: unha longa viaxe submarina, as aventuras no país das marabillas, a busca dunha pedra filosofal, o lugar onde viven os monstros, etc.

Durante a invención e creación de contos, as fórmulas marabillosas de inicio e final son un recurso máis, e que se poden utilizar a partir de fontes orais ou literarias. Ata o mundo do cine ofrécenos algúns bonitos exemplos, como fixo o director George Lucas na saga da Guerra de las Galaxias. Neste sentido, a actualización deste vocabulario da marabilla non existiría sen o traballo de recuperación desenvolvido por investigadoras como Ana Pelegrín. Esta autora, que nos deixou hai poucos anos (2008), sempre será unha referencia para os que se interesan polos contos e a cultura popular. Ela sempre soubo que calquera das fórmulas de final tamén pode levarnos a un inicio perfecto…

Do poder das palabras saben moito en Imaginantes, que é un espazo propio da televisión mexicana. Trátase dun programa que desenvolve algo parecido á chamada poesía visual. Alguén dixo que as súas producións, os seus pequenos vídeos, son instantes onde a palabra, a imaxe e os sons mestúranse a partir dunha idea, dunha frase, dun conto ou dunha lenda para crear algo totalmente novo.

As imaxes con fórmulas marabillosas realizáronse co screedbot. É unha aplicación que permite xerar un texto animado parecido ao dunha vella máquina de escribir.

Para imaginar historias (1)

Desde que el mundo es mundo, en los diferentes pueblos de la Tierra se han contado historias. Pero ese tiempo, cuando el mundo era joven todavía, tal vez ya pasó. ¿Quién lo sabe? En cualquier caso, es cierto que en los cuentos todo puede suceder. Simplemente hay que encontrar las palabras adecuadas para empezar…

Fórmulas de inicio: Se cuenta que…; Érase antaño…; En los antiguos tiempos…; Érase en algún lugar un rey…; Érase que se era, que en buena hora sea…; En cierta ocasión…; Has de saber para contar y entender para saber que esto era…; Cuentan que cuentan que me contaron…; En cierto país muy lejos, muy lejos!, que de lejos que era ya no me acuerdo ni dónde era…;  En la tierra del olvido, donde nadie se acuerda ya de nada…; Esta era una vez que había…; Cuentan los que lo vieron (yo no estaba, pero me lo dijeron)…; Cuentan y no paran de contar…

Era unha vez…; Había unha vez…; Nun lugar remoto…; Hai moito, no tempo dos soños…; No inverno, na época da lúa chea…; Nun tempo no que a Terra aínda era nova…; Certo día…; Hai moitos centos de anos…; Noutros tempos máis antigos…; Érase que se era…; Vivía unha vez…; Nos tempos de María Castaña…; Para saber e contar e contar para aprender…; Hai moito tempo, cando os animais aínda falaban…; Hai moitos anos, cando o mundo estaba formándose…; Había unha vez, nun vello país…; Hai moito tempo, cando as galiñas tiñan dentes…; Aínda que é difícil de crer, unha vez pasou…

Fórmulas de final: El cuento se ha acabado antes de que nuestras riquezas se hayan agotado. - Y fueron felices, comieron perdices y a mí no me dieron porque no quisieron. - Los dejé allí y he vuelto aquí. – Y se quedaron allí y a mí me enviaron aquí para que te lo contara a ti. - Y aquí termina esta historia, más larga que una zanahoria. - Y fue por un caminito y fue por otro y si este cuento te gustó, mañana te cuento otro. - Con pan y pimiento asado este cuento se ha acabado. - Y cuando yo marché de aquel pueblo todavía quedaban bailando. - Y cuando estaban en lo más bonito del sueño, vino el día y los despertó. - Se acabó el cuento y se lo llevó el viento y se fue por el mar adentro. - Esto es verdad y no miento, y como me lo contaron te lo cuento.

Foron felices, comeron moitas perdices e a min déronme coa porta nos narices. - E viviron felices moitos anos. - E colorín colorete, pola cheminea vai un foguete. - E viviron felices para sempre. - E viviron felices ata o final dos seus días. - Colorín colorado, este conto xa está acabado. - E así será para sempre. - Entón, o galo cantou e este conto rematou. - Acabouse o conto e levouno o vento…

Ver As fórmulas marabillosas (1)
Ver Las fórmulas maravillosas (2)

A importancia da lingua

Tostig, irmán de Harold, o rei saxón de Inglaterra, e fillo de Godwin, desexaba o poder. Mais ben o cobizaba. Por iso aliouse con Harald Sigurdarson, o rei de Noruega. Este guerreara en Constantinopla e no norte de África; o seu estandarte chamábase Landöda, Desolador de Terras. Tamén foi un poeta famoso.

Cun exército noruegués desembarcaron na costa oriental de Inglaterra e renderon granxas, aldeas e castelos. Ao sur dunha cidade enfrontáronse co exército saxón. Vinte xinetes achegáronse ás filas do invasor. Os homes, e tamén os cabalos, estaban revestidos de ferro escuro. Un dos xinetes adiantouse e berrou:

-Está aquí o conde Tostig?
-Non nego estar aquí -dixo o conde.
-Se verdadeiramente es Tostig -dixo o xinete- veño a dicirche que o teu irmán ofréceche o seu perdón, a súa amizade e a terceira parte do reino.
-Se acepto -dixo Tostig-, que dará o rei a Harald Sigurdarson?
-Non se esqueceu dese home -contestou o xinete-. Daralle seis pés de terra inglesa e, xa que é tan alto, un máis.
-Entón -dixo Tostig- dille ao teu rei que pelexaremos ata a morte.

Aqueles xinetes regresaron. Harald Sigurdarson preguntou pensativo:

-Quen era ese cabaleiro que falou tan ben a túa lingua?
-Era Harold, fillo de Godwin.

Antes de que se agochase o sol dese día, o exército noruegués foi derrotado. Harald Sigurdarson perdeu a cabeza na batalla, e tamén o conde.

La protección del libro

El escritor Wu, del lugar de Ch’iang Ling, en China, había insultado al mago Chang Ch’i Shen. Con la certeza de que procuraría la venganza, Wu pasó la noche levantado, leyendo el libro secreto de las transformaciones.

De pronto se oyó un golpe de viento, que rodeaba la casa, y apareció en la puerta un guerrero, que lo amenazó con su lanza. Pero Wu lo derribó con el libro. Al inclinarse para observarlo bien, vio que no era más que una figura, recortada en simple papel. Así que la guardó entre las hojas. Poco tiempo después entraron dos pequeños espíritus malignos, de cara muy negra y que blandían hachas. Cuando Wu los derribó con el libro, también resultaron ser figuras de papel. Wu las guardó como a la primera.

A media noche, una mujer, llorando y gimiendo, llamó a su puerta:

-Soy la mujer de Chang. Mis marido y mis hijos vinieron a atacarlo y usted los ha encerrado en su libro. Le suplico que los ponga en libertad.

-Ni sus hijos ni su marido están en mi libro –respondió Wu-. Sólo tengo estas figuras de papel.

-Sus almas están en esas figuras –dijo la mujer-. Si de madrugada no han vuelto, sus cuerpos, que yacen en casa, no podrán revivir.

-¡Malditos magos! –exclamó Wu-. ¿Qué puedo hacer? No pienso ponerlos en libertad. Por usted, le devolveré uno de sus hijos, pero no pida más.

Y le dio una de las figuras de cara bien negra.

Al día siguiente, mientras contemplaba unos peces en el río, supo que el mago y su hijo mayor habían muerto esa noche.

O Camiño de Santiago

Desde principios deste ano, repican de modo especial, outra vez, as campás da catedral de Santiago de Compostela. Non só anuncian o ano xubilar; o seu son recórdanos a importancia desta ruta na construción de Europa, na formación da cultura europea. Por iso, pouco importa se na tumba áchase ou non o apóstolo, ou se é o enterramento de Prisciliano.

En calquera caso, este post escribiuse desde unha segura mesa de traballo, ao abrigo de tormentas, de calores e de ventos. As únicas dificultades, por dicilo dalgún xeito, foron debidas á conexión a Internet, sempre mellorable como ben sabe Telefónica. Pero escribir sobre o Camiño de Santiago tamén ten os seus problemas. Aínda que, por sorte, nada comparable ao que sentiron os viaxeiros doutras épocas.

En principio, deberiamos ter en conta que non hai un único camiño, senón que son varios. Ademais do camiño francés, o máis importante, hai outros camiños singulares que chaman a nosa atención, e que foron incluídos en diversos materiais. Xa que logo, sinalemos algúns nunha relación:

• Información sobre los Caminos de Santiago: entre outros, o francés, o aragonés, o vasco, o portugués, o do Norte, a Vía da Prata.
• El Camino de Santiago: interesante información sobre algunhas das principais rutas, proporcionada polo Instituto de Tecnologías Educativas (ITE), do Ministerio de Educación. Tamén o Centro Virtual Cervantes elaborou un boa guía das etapas do camiño francés, “seguindo a división que ofrece o Codex Calixtinus, o manuscrito que contén o testemuño escrito máis fiel da vida do peregrino medieval”.
• El Camino de Santiago como aula: unha recompilación de materiais elaborados para os diferentes niveis da comunidade educativa de Castela e León, por onde pasa o Camiño. Contén unidades didácticas, actividades diversas, debuxos, diarios de aula, aplicacións, etc. Neste sentido, Los Caminos a Santiago por Castela e León é outro sitio moi interesante, que nos permite coñecer os detalles das distintas rutas dunha forma interactiva. El Camino de Santiago en Castilla y León é outra aplicación online que trata estes mesmos contidos, e que está destinada ao alumnado de primaria, de secundaria e de bacharelato.
• Caminos de Santiago: forma parte da web educativa que mantén desde fai anos o concello da Coruña. É moi interesante, e contén moitas noticias, historias e curiosidades sobre a ruta xacobea. No apartado Actividades para el aula atopamos varias webquest para diferentes niveis educativos, lendas sobre o Camiño de Santiago e algúns xogos online.